Zakon Norbertański został założony w Noc Bożego Narodzenia w 1121 roku w zacisznej dolinie leśnej Prémontré we Francji przez Św. Norberta, Arcybiskupa Magdeburga.
Św. Norbert był potomkiem możnego rodu hrabiów Gennep, których posiadłości rozciągały się na terenach dzisiejszej granicy holendersko-niemieckiej. Rodzice przeznaczając Go już w dzieciństwie do stanu duchownego oddali Go na kształcenie i duchową formację przy Katedrze Św. Wiktora w Xanten, gdzie wzrastał we Wspólnocie Kanoników sprawujących dniem i nocą Liturgię Świętą na cześć Pana.
Młody Norbert już jako subdiakon stał się kapelanem na dworze Cesarza Henryka V, gdzie jako wysoko wykształcony, niezwykle elokwentny, a także piękny i zawsze miły zdobył serca wszystkich. Smak dworskiego życia pełnego przepychu i ludzkiego poklasku z pewnością szybko odwróciłby Jego serce ku próżnościom światowym, gdyby nie wydarzenie, które przekazuje nam norbertańska tradycja zakonna przyrównując je do wielkiego nawrócenia Św. Pawła Apostoła pod Damaszkiem.
Miało ono miejsce koło miejscowości Vreden pewnego wiosennego popołudnia, gdy Norbert pędzący beztrosko na koniu nagle został rażony piorunem. Spłoszony rumak zrzucił Jeźdźca na ziemię, która rozwarła się na głębokość grobu wydając odrażający fetor. Norbert cudem zostający przy życiu usłyszał wtedy Słowo Bożego napomnienia, które kierowało Go na drogę dobra i pokoju. Był to przełomowy moment, w którym dokonało się głębokie nawrócenie i powołanie Norberta do życia wyłącznie dla Chrystusa i Jego Królestwa. Dlatego też zaraz porzucił życie dworskie, zamienił miękkie szaty na szorstkie odzienie rozpoczynając życie wielkiej pokuty, ascezy, najgłębszego rozmodlenia i żarliwości apostolskiej. Przyjąwszy święcenia kapłańskie przemierzał boso, o głodzie i chłodzie setki, jeśli nie tysiące kilometrów dzisiejszej Europy zachodniej jako wędrowny kaznodzieja. Płomiennymi kazaniami o Miłości Bożej, potrzebie pojednania i o sądzie pociągnął niezliczone rzesze dusz na drogę Łaski Bożej i Świętości. W historii Kościoła zaistniał nawet pogląd, że od czasów apostolskich nikomu w tak krótkim czasie nie udało się pozyskać dla Chrystusa tylu dusz jak Św. Norbertowi. Prawdziwe cuda Bożego działania poprzez jego Osobę zajaśniały zwłaszcza w kwestii godzenia nieprzejednanych wrogów i całych zwaśnionych rodów trwających w nienawiści od pokoleń. Przez ten szczególny Dar zyskał sobie zaszczytny tytuł „Anioła Pokoju”.
Św. Norbert sam praktykując surową pokutę, ascezę i ubóstwo podejmował także wysiłki reformowania kilku wspólnot zakonnych – mając do tego stosowne upoważnienie ze strony hierarchii kościelnej. Jednakże doznawszy tam upokorzeń i odrzucenia postanowił założyć nowy klasztor dla dużej grupy uczniów i towarzyszy, którzy pociągnięci Jego przykładem zapragnęli porzucić wszystko, by razem z Nim dzielić życie doskonałe w ewangelicznym ubóstwie i poświęconej Bogu czystości. Literatura dostarcza nam piękny opis modlitwy i wizji, jakiej doświadczył Święty Norbert proszący Boga o natchnienie i światło odnośnie formy przyszłego Zakonu. Historia ta miała miejsce na terenie dzisiejszej Francji, w Diecezji Laon, gdzie akurat urząd biskupa sprawował serdeczny przyjaciel Norberta, Biskup Bartłomiej. To właśnie dzięki jego gościnności i szczodrobliwości, a także pragnieniu, aby dzieło to mogło zaistnieć, nasz Święty otrzymał teren zacisznej doliny leśnej Prémontré, która stała się Jego miejscem odosobnienia i modlitwy. Tradycja Zakonu głosi, że pewnej nocy, gdy pozostawał na samotnym czuwaniu modlitewnym w małym kościółku Św. Jana Chrzciciela położonym w środku tejże puszczy, ukazały się oczom Jego duszy zachwycające obrazy prorocze. Przyszła do Niego niezwykle piękna Matka Boża z Dzieciątkiem i podając Mu białą szatę nakazała, aby tak On jak i Jego towarzysze nosili ją jako habit zakonny na cześć Jej Niepokalanego Poczęcia. Gdy zaś rozważał, jaką formę życia nadać białemu Zakonowi, objawił Mu się Św. Augustyn podając swoją Regułę.
O poranku Norbert spotkał się z Biskupem Bartłomiejem. Herman z Tournai pisze, iż był bardzo rozradowany. Powiedział do Biskupa Bartłomieja: zostaję tutaj, ojcze, ponieważ wiem ze Bóg przeznaczył to miejsce dla mnie. Tej nocy w wizji, widziałem tłum mężczyzn w białych tunikach noszących krzyż ze srebra, świeczniki i kadzidła i otaczali to miejsce śpiewając i jednocześnie się oddalając.
W niedługim czasie Norbert wraz z czterdziestoma Braćmi złożył pierwsze śluby zakonne. Była to pamiętna Noc Bożego Narodzenia 1121 roku zwana w literaturze norbertańskiej także godziną narodzin Białego Zakonu. Niedługo potem do męskiej gałęzi została dołączona wspólnota sióstr jako II Zakon Norbertański oraz Tercjarze.
Węzłem łączącym wszystkich Braci i Siostry w nową wspólnotę zakonną był przede wszystkim kanoniczy charakter życia oparty na Regule Św. Augustyna. Centrum ich życia stała się Liturgia Święta, sprawowana bardzo uroczyście (na melodie chorału gregoriańskiego) wielokrotnie o każdej porze dnia i nocy ku chwale Bożej. Ponadto wzorcem i inspiracją dla nich był duch pierwotnej wspólnoty Kościoła zawiązanej wokół Apostołów w Jerozolimie po wydarzeniach Pięćdziesiątnicy. Dlatego też podobnie jak pierwsi Chrześcijanie Norbertanie i Norbertanki trwali wraz z Maryją we wspólnocie, na modlitwie i łamaniu Chleba Eucharystycznego. Ich codzienność wypełniona była pracą oraz surową ascezą i umartwieniem. Bracia co jakiś czas opuszczali opactwo oddając się czynnemu apostolstwu wśród wiernych, zaś siostry nie opuszczały ścisłej klauzury wspierając Braci modlitwą i ofiarną pracą.
Autentyczna fascynacja Bogiem i radykalizm ewangeliczny pierwszych Norbertanów pociągał tak wielu młodych ludzi, że w bardzo krótkim czasie powstały setki klasztorów rozsianych po całej Europie i na Bliskim Wschodzie. Wielu możnych wstępujących w szeregi Białego Zakonu składało swoje posiadłości u stóp Św. Norberta i zamieniało zamki na klasztory. Inni, pozostający w świecie, przeznaczali swoje dobra na tworzenie nowych fundacji norbertańskich. Popularność i niesłychanie szybki rozrost Zakonu Norbertańskiego w XII wieku miał podobną miarę co Zakon Franciszkanów i Dominikanów w wieku kolejnym.
Także w Polsce Zakon Św. Norberta, zarówno w linii żeńskiej jak i męskiej, cieszył się dużym poparciem możnych fundatorów. Pierwszy męski klasztor na ziemiach polskich powstał w roku 1126 we Wrocławiu, a jednym z kolejnych był klasztor w Hebdowie koło Krakowa założony być może już przed rokiem 1149. Natomiast klasztory żeńskie fundowali kolejno – na krakowskim Zwierzyńcu rycerz Jaksa Gryfita zapewne w połowie wieku XII, a w Imbramowicach biskup krakowski Iwo Odrowąż w roku 1223. Norbertanie i norbertanki wywarli znaczący wpływ na kształtowanie się duchowości zakonnej i kultury religijnej w Rzeczpospolitej, gdyż tutaj właśnie, najdłużej w Europie, ich klasztory trwały i rozwijały się. Ponieważ Norbertanie i Norbertanki bardzo prężnie działali na polu kultury, oświaty i myśli patriotycznej stali się szczególnie znienawidzeni przez zaborców. Po rozbiorach, na początku wieku XIX większość domów zakonnych została skasowana w rezultacie tzw. reform wprowadzonych przez monarchie zaborcze. Przetrwały tylko dwa klasztory żeńskie – w Krakowie, gdzie spoczywa i odbiera chwałę ołtarza Błogosławiona Bronisława oraz w Imbramowicach, gdzie rozwija się kult Pana Jezusa Cierpiącego w Jego łaskami słynącym Obrazie.
Zakon Norbertański jest w Polsce obecnie bardzo mało znany i zapomniany, a przecież jego bogata historia zawiera wiele cennych ciekawostek.
Mało kto wie o tym, że od początku swego istnienia przez wiele stuleci miał on na naszej ojczystej Ziemi wielkie znaczenie: zarówno liczebne, religijne jak i kulturotwórcze w szerokim rozumieniu tego słowa – na równi ze słynnymi fundacjami benedyktyńskimi, czy cysterskimi.
Co ciekawe jeszcze. Przez niektórych zachodnich historyków Kościoła jest on uważany jako niedostrzeżony już dziś pierwowzór Zakonów Dominikańskich i Franciszkańskich, które przeżywały swój niezwykły rozkwit wiek później. Historyczna literatura norbertańska bowiem dostrzega dziś w niezwykle umartwionym i porzucającym wszystko dla Ewangelii Św. Norbercie duchową sylwetkę Św. Franciszka z Asyżu, natomiast w jego kaznodziejskiej żarliwości – ducha i działalność Św. Dominika. W literaturze historycznej zaistniał nawet pogląd, że w istocie pierwszym zakonem kaznodziejskim w Kościele byli właśnie Norbertanie. To od nich Św. Dominik miał przejąć zapisy konstytucji dla swojego Zakonu oraz biały habit, który później stał się szatą papieską.
Zapominamy o tym dziś także, że Założyciel Zakonu Norbertanów jako surowy asceta piastował jednocześnie w średniowiecznej Europie niesłychanie wysoki urząd Kanclerza Świętego Cesarstwa Rzymskiego i że wraz ze Św. Bernardem, swym bliskim przyjacielem, w sposób bohaterski obronił wolność Papiestwa i Kościoła Świętego w długoletnim sporze z Cesarstwem o inwestyturę.
Obecnie jako siostry norbertanki czynimy wysiłki, by wraz z trwającym Rokiem Jubileuszowym wydobyć na światło dzienne wspaniałą duchowość i wielowiekowe dziedzictwo kulturowe Zakonu. A jest to dziedzictwo wyjątkowo dziś aktualne. Pierwszym bowiem i podstawowym filarem tejże duchowości jest szczególny kult Eucharystii. To właśnie Św. Norbert ukazywany na wielu obrazach z monstrancją, zatopiony w adoracji, był tym, który pośród herezji swoich czasów odważnie i heroicznie bronił prawdy o realnej obecności Jezusa Chrystusa w Najświętszym Sakramencie. Przypisuje mu się też białe męczeństwo w obronie czci Jezusa Eucharystycznego, za co też w kolejnych wiekach w sposób krwawy oddawali życie Jego duchowi Synowie.
Warto zauważyć, że właśnie obecne lata 2020-22 okalające Wielki Jubileusz Norbertański są czasem, w którym Kościół w Polsce pochyla się nad Tajemnicą Eucharystii. To również czas, gdy Katolicy czują się wezwani do obrony czci Chrystusa coraz częściej znieważanego w Najświętszym Sakramencie Miłości.
Drugim niezwykle aktualnym filarem duchowości norbertańskiej jest kult Maryi Niepokalanej – Niewiasty, która wg Apokalipsy Św. Jana Apostoła ukazana jest na końcu czasów jako Matka triumfująca wraz ze swym wiernym potomstwem nad mocami zła i ciemności. W zdumiewający sposób pierwszy dzień Roku Jubileuszowego splótł się akurat z pierwszym dniem Nowenny przed Uroczystością Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny oraz z początkiem 33-dniowych ogólnonarodowych rekolekcji oddania się Chrystusowi przez Maryję w duchu Św. Ludwika Marii Grignion de Montfort.
Wreszcie tytuł „Anioła Pokoju”, jakim tradycja Zakonu Norbertańskiego darzy swego Założyciela jest dla nas nader aktualnym światłem pozwalającym wyjść z ciemnego tunelu obecnych podziałów i konfliktów społecznych.
Jubileusz 900-lecia Istnienia Zakonu Norbertańskiego to bardzo wielkie i wyjątkowe wydarzenie, które obecnie oficjalnie świętujemy przez ponad rok. Uroczyste otwarcie Roku Jubileuszowego miało miejsce 28 listopada b.r. w prastarym Opactwie Ojców Norbertanów w Pradze na Strahowie, gdzie obecnie spoczywają doczesne szczątki naszego Ojca Założyciela, Świętego Norberta. Ważnym momentem Uroczystości inaugurujących było właśnie odkrycie na widok publiczny i uczczenie tychże Relikwii.
Dokładna, ściśle historyczna data 900-lecia złożenia ślubów zakonnych przez pierwszą grupę Norbertanów w Dolinie Prémontré we Francji przypadnie w Noc Bożego Narodzenia z 24 na 25 grudnia 2021 roku. Natomiast wydarzenie to świętujemy już od I Niedzieli Adwentu tego roku aż do 9 stycznia 2022 roku, czyli do Niedzieli Chrztu Pańskiego, która zakończy przyszłoroczny Okres Bożego Narodzenia.
Jak już wspomniałam, Roku Jubileuszowy jest bardzo ważnym i wyjątkowym wydarzeniem historycznym dla licznych wspólnot norbertańskich rozsianych na wszystkich kontynentach wokół globu. Dlatego też przygotowania do tych obchodów mają miejsce już od kilku lat i były omawiane w sposób szczególny na międzynarodowej Kapitule Generalnej naszego Zakonu w 2018 roku, w której miałam zaszczyt uczestniczyć.
Ponieważ Rok Jubileuszowy ma bardzo wiele wymiarów – bo przecież poza poziomem duchowym, czysto religijnym, ogromne znaczenie ma tutaj także wymiar historyczny 900-lecia, wymiar społeczny, kulturowy i wiele innych – to także przewidziano bardzo wiele form i wydarzeń mogących wydobyć na światło dzienne owo przebogate dziedzictwo norbertańskie.
Należą do nich publikacje naukowe i literackie, projekcje filmowe i teatralne, wystawy, koncerty, a przede wszystkim wydarzenia o charakterze duchowym, modlitewnym, formacyjnym, oraz społecznym i ekumenicznym.
Jako główne miejsce międzynarodowych wydarzeń Jubileuszu wspieranych z funduszy publicznych przewidziano Niemcy i kraje Europy Zachodniej, gdzie żył i apostołował Św. Norbert (Arcybiskup Magdeburga i Kanclerz ówczesnego Cesarstwa) oraz Jego pierwsze wspólnoty zakonne.
Organizacja tegoż Jubileuszu w Polsce – we wszystkich wyżej wymienionych wymiarach – spoczywa głównie na dwóch ostatnich, istniejących do dziś dnia wspólnotach norbertańskich na naszej Ziemi: w Imbramowicach i w Krakowie.
Niestety widmo trwającej pandemii postawiło pod znakiem zapytania zaistnienie i datę wielu pięknych zamierzeń planowanych z udziałem zakonnych gości zagranicznych i zgromadzeń wiernych. Natomiast w przygotowaniu są liczne formy wydawnicze i multimedialne. Oczywiście wiele z tych zamierzeń zależy także od powodzenia naszych obecnych starań o pozyskanie potrzebnych funduszy.
Wierząc mocno, że Rok Jubileuszowy 900-lecia powstania Zakonu Norbertańskiego jest szczególnym czasem i darem Bożej Opatrzności zaofiarowanym nie tylko białym zakonnikom, ale także wszystkim wiernym, którzy poprzez duchowość i wstawiennictwo Św. Norberta pragną zbliżyć się do Chrystusa i Jego Niepokalanej Matki, będziemy dokładać wszelkich starań, aby w niesprzyjających warunkach trwającej pandemii dzielić się swoim duchowym i kulturowym dziedzictwem poprzez media i łącze internetowe. Na niniejszej stronie internetowej można śledzić wszelkie informacje, czy też transmisje wydarzeń organizowanych w związku z Jubileuszem w Polsce oraz w licznych miejscach i klasztorach norbertańskich rozsianych wokół globu.
Z pewnością bardzo ważnym czasem tegoż Roku Jubileuszowego będzie początek czerwca, zwłaszcza Uroczystość Założyciela Zakonu, naszego Świętego Ojca Norberta, obchodzona rokrocznie 6 czerwca. Centralne obchody przewidziane w tym Dniu to uroczysta Eucharystia o godz. 18.00 pod przewodnictwem Jego Ekscelencji Księdza Biskupa dra Jana Piotrowskiego, Ordynariusza Diecezji Kieleckiej.
JUŻ DZIŚ BARDZO GORĄCO I SERDECZNIE ZAPRASZAMY!
s. Faustyna, Maria Przybysz OPraem
przeorysza imbramowicka
